Alimlər beyində yeni təbəqə aşkar ediblər

İki universitetin birgə apardığı nevroloji araşdırmada beynin bu günə qədər bilinməyən və beynin immun sistemini dəstəkləyən yeni təbəqəsi olduğu ortaya çıxıb.
 

Qazet.az "GazeteDuvar"a istinadən xəbər verir ki, insan beyni inanılmaz dərəcədə mürəkkəb bir orqandır və sirlərini asanlıqla açır. Görüntüləmə texnologiyasındakı irəliləyişlər sayəsində yeni sinir hüceyrələrindən tutmuş tamamilə yeni toxuma parçalarına qədər nevroloji anatomiyanın gizli bilinməyən hissələri və funksiyaları aşkarlanmağa davam edir. 

Nəhayət, Kopenhagen Universiteti və Roçester Universitetinin tədqiqatçıları beynimizdəki boz və ağ maddəni qorumağa kömək edən, əvvəllər bilmədiyimiz toxuma təbəqəsini kəşf etdilər.
Yalnız bir neçə hüceyrə qalınlığında olan bu membran təbəqəsi beyindəki bölmələr arasında kiçik, həll olunmuş maddələrin mübadiləsinə vasitəçilik edir.

Kopenhagen Universitetində molekulyar bioloq "Kjeld Møllgard" və həmkarları yeni kəşflərini “Subaraxnoid" Limfatik Membran (SLYM) adlandırdılar. Bu toxuma üzərində apardıqları tədqiqatların çoxu indiyədək siçanlar üzərində aparılsa da, iki fotonlu mikroskoplar və parçalanmalardan istifadə edərək, SLYM-nin yetkin insan beynində də mövcud olduğunu təsdiqlədilər.

SLYM beyni qoruyan digər iki membran arasında yerləşir. Serebral maye bölgəmizi ikiyə bölərək beynimizi əhatə etdiyi bilinən membranların ümumi sayını dördə çatdırır. Toxuma bizim beyin mayemizdə təxminən 3 kilodaltondan böyük molekullar üçün bir maneə rolunu oynayır və bu, olduqca kiçik bir proteinlə müqayisə edilə bilər.

Bədənimizin qalan hissəsindən fərqli olaraq, mərkəzi sinir sistemimizdə "limfatik" (immun) damarlar yoxdur və immunitet "imtiyaz" sayılır. Lenfatik, gözlərimiz və testislərimiz kimi immunitet reaksiyalarının yüksək səviyyədə tənzimləndiyi bədənimizin sahələrini təsvir edən bir termindir.

Tədqiqat qrupu, serebrospinal mayenin immunitet sisteminin beyində oynadığı rolun bir hissəsini oynaya biləcəyindən şübhələnir və SLYM-nin olması bunun necə işlədiyini izah edə bilər.

Roçester Universitetində nevroloq Mayken Nederqaard bildirib: "Beyin içərisində və ətrafında onurğa beyni mayesinin (CSF) axınını ayırmağa və idarə etməyə kömək edən yeni anatomik quruluşun kəşfi, bundan sonra CSF təkcə daşınma və təmizlənmədə iştirak etmir. beyindəki tullantıların, həm də onun təmizlənməsində. "Bu, bizə onun immun müdafiəni dəstəkləməkdəki kompleks rolunu daha ətraflı qiymətləndirməyə imkan verir."

"Møllgard" və komandası beyni nəzarət altında saxlayaraq SLYM-də "miyeloid hüceyrələr" və "makrofaqlar" da daxil olmaqla müxtəlif növ immun hüceyrələrin yerləşdirildiyini aşkar etdilər. Siçanlarda hüceyrə tipləri piylənmə və təbii qocalmaya cavab olaraq dəyişdirilmişdir; bu bölgənin xəstəlik patologiyalarına qarşı həyati rol oynaya biləcəyini irəli sürdü.

SLYM orqanlarımızın qalan hissəsini əhatə edən, qan damarlarını əhatə edən və immun hüceyrələrini saxlayan "mezotel membranı" ilə ümumi molekulyar markerləri paylaşır. Buna görə də tədqiqatçılar iddia edirlər ki, SLYM beyin və kəllə arasındakı boşluqdakı qan damarlarını əhatə edən beynin "mezoteli"dir. Mezotel bir-birinə sürtünən orqanlar arasında sürtkü rolunu da oynayır.

"Ürək-damar sisteminin, tənəffüsün və başın mövqe dəyişikliyi nəticəsində yaranan fizioloji titrəyişlər beyni daim kəllə boşluğunda sürüşdürür" deyə tədqiqatçılar dərc etdikləri məqalədə izah edirlər. Bu, onların arasındakı sürtünməni azalda bilər.

"Møllgard" və tədqiqat qrupu, SLYM-də aşkar edilən gözyaşı mayesinin travmatik beyin zədəsinin səbəb olduğu bəzi uzunmüddətli simptomları izah edə biləcəyini ifadə etdi. Bu maneənin pozulması immun hüceyrələrin, beyin şəraitinə uyğunlaşmayan hüceyrələrin birbaşa kəllədən beyinə getməsinə səbəb olacaq ki, bu da davam edən iltihabın səbəbini izah edə bilər.

Beyindən tullantıların atılması da beyin zədələnməsindən sonra uzun müddət basdırılmağa davam edə bilər və membranın yırtılması nəticəsində beyin-onurğa beyni mayesinin axma formalarının dəyişməsi bu vəziyyəti izah edə bilər.

Beyin zirehinin bu əlavə təbəqəsi yeni kəşf edildiyi üçün hələ başa düşülməli çox şey var. Tədqiqatçılar bu toxumanın mərkəzi sinir sisteminin daha ümumi immun sistemində də rol oynayıb-oynamadığını və beləliklə, dağınıq skleroz [MS] kimi əlaqəli xəstəliklərdə iştirak edib-etmədiyini soruşurlar.

"Biz belə nəticəyə gəldik ki, SLYM subaraknoid boşluqda qan damarlarını bağlayaraq və xarici və daxili subaraknoid boşluq seqmentləri arasında kiçik həll olunmuş maddələrin mübadiləsinə mane olan immun divar kimi çıxış edərək mezotelium funksiyalarını yerinə yetirir".

Subaraknoid boşluq və ya subaraknoid boşluq araknoid mater ilə pia mater arasındakı boşluğa verilən addır, burada onurğa beyni mayesinin dövranı olur.

Mezotel hüceyrələri ağciyər, qaraciyər, mədə və kolon kimi daxili orqanlarımızı əhatə edən hüceyrələrdir. Bu orqanların kənarında, orqanları zədədən qoruyan bir divar meydana gətirirlər. Bu hüceyrələr zədələnməyə və ya zədələnməyə böyüyərək cavab verir.